“ Aan iedere Nederlander die ongerust is over de ernstige devaluatie van onze democratie”. Het had in deze tijd gezegd kunnen worden, maar het is de titel van het appél dat in het najaar van 1966 door een groep jonge mensen in Nieuwspoort in Den Haag werd gepresenteerd. In oktober van datzelfde jaar oktober wordt in Amsterdam de partij D’66 een feit. Met het pamflet als basis stellen de oprichters verregaande veranderingen voor in de parlementaire democratie. Doel van de veranderingen is het geven van meer invloed aan de kiezers. De gevestigde grotere partijen zijn niet onder de indruk van deze David. De verwachting is dat de partij snel weer zal verdwijnen.

Kansen
Maar in 2005 bestaat D’66 nog steeds en regeert al enige tijd mee in een rechtse coalitie met de VVD en het CDA. Het leek er even op dat het niet zou gaan gebeuren. Na de val van Balkenende I in 2002, worden er nieuwe verkiezingen uitgeschreven waarbij de PVDA en het CDA als grootste partijen uit de bus komen. Maar de onderhandelingen tussen Jan Peter Balkenende en Wouter Bos lopen spaak en het CDA gaat op zoek naar een nieuwe coalitiepartner om samen met de VVD tot Balkenende II te komen. Het wordt D’66.

Balkenende II
Dit is op z´n minst gezegd opmerkelijk te noemen. Fractievoorzitter Boris Dittrich had tijdens de onderhandelingen tussen Bos en Balkenende laten weten dat de partij onder geen beding mee zou werken aan een kabinet zonder de PvdA. Hij was van mening dat de kiezer had gesproken en dat D’66 geen rol kon spelen bij het omzeilen van deze duidelijke stem. Daarnaast had D’66 zelf ook verlies geleden en moest zetels inleveren. Niet veel later veranderde de partij van mening. Zij toonde zich bereid in de coalitie te stappen op voorwaarde dat binnen de regeerperiode de gekozen burgemeester zou worden ingevoerd en een eerste aanzet zou worden gedaan tot het realiseren van een aantal bestuurlijke vernieuwingen, zoals de gekozen premier. Het CDA en de VVD gingen akkoord en Balkenende II was geboren. Minister Thom de Graaf werd minister van Bestuurlijke Vernieuwing, een post die speciaal voor de plannen van D’66 in het leven werd geroepen, en begon aan het grote lobbyen. Om een grondwetswijziging te realiseren moet de motie door zowel de Eerste als de Tweede kamer met tweederde meerderheid worden goedgekeurd. De eerste ronde werd gehaald. Maar in de tweede ronde loopt het plan vast op de PvdA die in de Eerste kamer tegen stemt.

Exit de Graaf
Even lijkt het erop dat het kabinet zal vallen. Thom de Graaf treedt af als minister en het haastig door Boris Dittrich uitonderhandelde Paasakkoord krijgt kritiek vanuit de eigen partij. Partijprominenten Hans van Mierlo, Lodewijk Imkamp en Jan Terlouw, spreken van een mager Paasakkoord. Van Mierlo spreekt daarnaast de vrees uit dat aanvaarding van het akkoord D’66 bij de volgende verkiezingen zal binden aan deze coalitie. Op het congres zelf echter is het van Mierlo die er met zijn emotionele rede op aandringt om toch vooral positief te stemmen ten aanzien van het akkoord. Zijn appél boekt succes en de leden van D’66 stemmen met ruime meerderheid vóór.

In de jongste peilingen lijkt de tegenstem van de PvdA niet in dank te worden afgenomen door de kiezers. De vraag rijst of de keuze van de PvdA de coalitiepartijen niet erg goed uitkomt. Na de dramatische stemming zit Thom de Graaf om tafel met de andere coalitiepartijen. Naar eigen zeggen om te achterhalen of er genoeg basis is om verder te gaan als minister. Volgens de Graaf ontbreekt het enthousiasme bij de coalitiepartners en zijn zij niet bereid om de toezegging te doen die het zeer kunnen verlichten. In de media grijpen zij het debacle wel enthousiast aan om de vinger te wijzen naar de PvdA. Actualiteiten programma’s, kranten en radioprogramma’s worden overspoeld door burgemeesters, Tweede Kamerleden en sympathisanten die allemaal een appeltje te schillen hebben met deze partij. Het is duidelijk dat de D’66 motie in praktische zin door de PvdA is gepareerd en in hoeverre de coalitiepartners zelf opgelucht ademhalen na de tegenstem zal een vraag blijven. Het magere resultaat van het Paasakkoord, gesmeed op een moment dat D’66 feitelijk een positie heeft waarbij zij eisen kunnen stellen – aangezien zij het voortbestaan van het kabinet voor even dragen – zegt in ieder geval iets over de bereidheid van de coalitiepartners om de Democraten serieus te nemen.

Bos dreigt
Duidelijk is dat de PvdA niet eensgezind de stemming in is gegaan. Fractieleider Bos heeft volgens partijgenoot Klaas de Vries zelfs gedreigd met aftreden als zijn partijgenoten niet voor de wijziging van de grondwet stemden Het paardenmiddel heeft niet mogen baten. De PvdA senatoren hebben hun eigen lijn gevolgd. DE ontstane frictie tussen D’66 en de PvdA zal nog een tijd blijven bestaan. Mede hierdoor zal het bij een volgende kabinetsformatie uitermate moeilijk worden om een samenwerking tot stand te brengen waarbij zowel D’66 als de PvdA een rol spelen. Daarmee ziet het ernaar uit dat de vrees van van Mierlo waarheid zal worden en verbindt D’66 zich ook in de toekomst aan de huidige regeringspartijen.

Voorlopig van de baan
Voorlopig kunnen Nederlandse burgemeesters opgelucht ademhalen. Pas na de volgende verkiezingen kan weer worden gesproken over de gekozen burgemeester en zelfs dan hangt het er maar van af wie gaan regeren. Als D’66 er niet bij zit, dan is de kans groot dat het plan in de vorm waarin D’66 het wil invoeren, waarbij de kiezer direct de burgemeester kiest, niet zal worden ingevoerd. Het voorstel van de PvdA, waarbij de burgemeester door de raad wordt gekozen maakt dan een grotere kans.