Nederland, Suriname en de Nederlandse Antillen mogen zich gelukkig prijzen dat een lange evolutie, ongeveer met onze eeuw begonnen, heden haar bekroning vindt in de bevestiging van het statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden. Dit is het resultaat van de ontwikkeling die voerde tot het definitief opheffen der koloniale verhoudingen.

Met deze woorden ondertekende Juliana op 15 december 1954 het koninkrijkstatuut in aanwezigheid van de delegaties van Suriname en de Nederlandse Antillen. Met het statuut werden de staatskundige verhoudingen tussen toen nog Suriname en de Nederlandse Antillen vastgelegd. In de praktijk betekent het statuut dat de drie rijksdelen n staatshoofd hebben, n minister van buitenlandse zaken en n leger, maar dat ze elk hun eigen, autonome regering hebben. Met het statuut bedongen de Nederlandse Antillen en Suriname een gelijkwaardige plaats in het koninkrijk.

De totstandkoming van het koninkrijk ging in eerste instantie vanuit Nederland niet van harte. Maar na de tweede wereldoorlog was er wereldwijd een roep om onafhankelijkheid en autonomie voor kolonin en Nederland zwichtte uiteindelijk voor de internationale druk die vooral vanuit Amerika werd uitgeoefend. De bedoeling was dat het statuut uiteindelijk de weg vrij zou maken voor volledige onafhankelijkheid van de voormalige kolonin.

In 1975 bereikte Suriname die onafhankelijk. Maar toen Aruba en de Antillen de mislukking zagen van het land Suriname gaven zij elk streven naar volledige onafhankelijkheid op. Wel bedong Aruba in 1986 een status aparte. Dit houdt in dat Aruba vanaf ‘86 niet langer onder de landsregering van Curacao valt, maar een eigen autonome regering heeft. Daarmee bestaat het koninkrijk uit drie leden in plaats van twee: Nederland, de Nederlandse Antillen en Aruba. En vand e voorwaarden van de status aparte van Aruba was dat zij binnen 10 jaar volledige onafhankelijkheid zouden verkrijgen. Uiteindelijk heeft Aruba, na een referendum onder de bevolking waarbij duidelijk ‘nee’ tegen deze optie werd gezegd, hier van af gezien.

In 2004 bestond het koninkrijksstatuut 50 jaar en nog steeds kenmerkt van alle kanten weerbarstigheid de relatie tussen Nederland en zijn voormalige kolonin. Vanuit Nederland komt steeds vaker de wens om de eilanden af te stoten en hen volledige onafhankelijkheid te ‘schenken’. In een recente poll sprak 55% van de Nederlanders zich uit vr onafhankelijkheid van de Antillen.

Uit deze uitslag blijkt ook meteen dat de kennis bij de Nederlandse bevolking van het statuut en de andere landen uit het koninkrijk minimaal is. En van de aspecten die in het document is vastgelegd, is dat geen enkele partij zonder akkoord van de andere twee partijen uit het verband kan stappen.

Nederlandse politici die een boodschap met dezelfde lading verwoorden realiseren zich niet dat het niet enkel een kwestie is van statutaire afspraken die opgelegde onafhankelijkheid in de weg zitten, maar dat daarnaast Amerika belang heeft bij de Nederlandse aanwezigheid in het met drugs beladen caribische gebied. De verenigde Staten zullen Nederland nooit toestaan zich zomaar terug te trekken.

Het ongegronde gekissebis in de media heeft wel tot resultaat dat de verhoudingen tussen Nederland en zijn rijksgenoten op gespannen voet zijn komen te staan. Vanuit Aruba en de Antillen worden steeds vaker Nederlandse plannen gedwarsboomd aangezien er voor uitvoering goedkeuring nodig is van alle leden van het koninkrijk. De Nederlandse opstelling wordt aan de andere kant steeds hardere en is in veel gevallen gebaseerd op een minimale kennis van zaken.

De afgelopen 50 jaar hebben aangetoond dat het koninkrijksgevoel tussen de rijksdelen minimaal is en dan voornamelijk van Nederlandse kant. Vanuit de eilanden is het koninkrijksgevoel en de binding met Nederland veel groter dan andersom. Voor een deel komt dat doordat veel van de eilanders zich intussen permanent in Nederland hebben gevestigd. Hierdoor blijft de band met Nederland sterk. Daarnaast speelt het koningshuis op de Antillen en Aruba nog steeds een grote rol. Bij de weinige bezoeken die leden van het koningshuis aan de eilanden brengen, worden zij door de lokale bevolkingen telkens weer hartelijk ontvangen.

De gemiddelde Nederlander heeft over het algemeen geen idee van wat er zich op de eilanden afspeelt, terwijl het Nederlandse nieuws daar wel voorhanden is nauwlettend in de gaten wordt gehouden.

Deze Nederlandse houding leidt nogal eens tot irritaties bij de Caribische Nederlanders en versterkt de onwil om tot goede afspraken te komen over de toekomst van het koninkrijk, want hoewel het koninkrijksstatuut de formele verhoudingen binnen het Koninkrijk der Nederlanden regelt zegt het weinig over de informele houding tussen de rijksgenoten. Veel Arubanen en Antillianen ervaren het gebrek aan kennis over hun eilanden van Nederlanders als zeer beledigend.

In 2004 heeft de werkgroep ‘Bestuurlijke en Financile Verhoudingen in de Nederlandse Antillen’ onder leiding van ‘papy’ Jesurun een advies uitgebracht over de toekomst van de verhoudingen tussen de eilanden en Nederland. In het rapport adviseert de werkgroep om de aparte eilanden directe banden te laten onderhouden met Nederland. Nu is het zo dat alleen Aruba een eigen regering heeft en dat alle andere eilanden onder de regering op Curacao vallen. Wanneer bijvoorbeeld Bonaire een kwestie bij Nederland neer willen leggen, zijn zij gedwongen om dat via de Antilliaanse landsregering op Curacao te doen. Direct overleg met Nederland is dus alleen mogelijk voor Aruba en de Antilliaanse landsregering en niet voor de aparte eilanden.

Daarnaast adviseert de werkgroep de Nederlandse overheid om de schuldenlast van de Antillen op te lossen zodat met een schone lei kan worden begonnen met het herstel van de economische situatie. Vooral Curacao kampt met grote financile problemen en torenhoge schulden die ook hun weerslag hebben op de andere eilanden. Het is namelijk ook Curacao die de middelen verdeelt over de vijf eilanden van de Antillen. Daarbij is het dan ook meestal het belang van Curacao zelf dat wint van het algemeen Antilliaans belang. Voor Aruba geldt dit in mindere mate, hoewel ook dit eiland kampt met schulden. Aruba’s economie is echter stabielere dan die van de Antillen.

Volgens de werkgroep is de tijd gekomen om het statuut te hervormen en veranderingen door te voeren die zullen leiden tot beter bestuur en duidelijkere verantwoordelijkheden voor alle partners. De Nederlandse overheid staat mild positief tegenover de aanbevelingen van de werkgroep en is bereid het ontbinden van de Nederlandse Antillen te overwegen.

In 2005 is tijdens een ronde tafel conferentie over het rapport Jesurun gesproken. Voor het eerst hebben vier van de vijf Antilliaanse eilanden samen afgesproken om akkoord te gaan met de adviezen van de werkgroep. Curacao liet het bij deze conferentie echter afweten. Zij willen de uitslag afwachten van een referendum waarin de bevolking zich kan uitspreken over de toekomst van het eiland.

Na 50 jaar is de tijd voor verandering absoluut aangebroken. Niet alleen in het statuut, maar ook zeker in de manier waarop de koninkrijksleden met elkaar omgaan. In praktische en politieke zin is het onmogelijk voor Nederland om eenzijdig uit het koninkrijk te stappen. In de bizarre situatie dat Nederland toch voor deze optie zou kiezen, schrijft de wet voor dat Koningin Beatrix nog steeds staatshoofd is van het koninkrijk en als zodanig woonachtig zou moeten zijn binnen dat koninkrijk. Zij kan dan dus niet anders dan verhuizen naar n van de eilanden.

Los van dat praktische punt kan Nederland het zich niet veroorloven om de eilanden aan hun lot over te laten. Voor een voormalige kolonisator is het ondenkbaar om de voormalige kolonin op die wijze te laten vallen.
Voorlopig zitten Nederland, Aruba en de Nederlandse Antillen dus nog met elkaar opgescheept. Een toekomstige versie van het statuut doet er dan ook goed aan van die situatie uit te gaan en zich niet meer te richten op ontkoppeling van het koninkrijk.