Er werd hier nog lang nagepraat, na het kijken van Het grote racisme-experiment van BNN. Een licht-emotioneel gesprek waarin zowel Jan als ik – weer – geraakt waren door wat het Blue eyes/Brown eyes experiment met mensen doet en wat het blootlegt. 

Voor wie het niet kent:

Het blauwe ogen/bruine ogen experiment is bedacht door lerares en anti-racisme activist Jane Elliot, in de jaren ’60. Tijdens het experiment wordt een groep kinderen gebaseerd op de kleur van hun ogen in tweeën verdeeld. De kinderen met de blauwe ogen worden vreselijk behandeld. Hen wordt verteld dat ze dom zijn en ze moeten een zichtbaar teken dragen van hun blauw-ogig zijn (een kraagje). De bruin-ogen krijgen een veel vriendelijkere behandeling: ze krijgen langer pauze, ze worden vriendelijk toegesproken en als ze eens een foutje maken, krijgen ze – anders dan de blauw-ogige – niet keihard op hun flikker.

Horen en voelen

Elliot deed dit experiment voor het eerst met haar eigen klas in 1968. Martin Luther King was net vermoord en één van de kids vroeg waarom hij was vermoord. Toen Elliot dit probeerde uit te leggen, observeerde ze dat de kinderen haar wel hoorde, maar het niet goed begrepen (voelden). Ze vroeg hen om te vertellen wat ze wisten over zwarte mensen. Waarop de kids op de proppen kwamen met vooroordelen die er op dat moment bestonden over zwarten: werkloos, lui, dom etc. Ze besloot dat ze iets moest doen en vroeg de kinderen of ze bereid waren om mee te doen aan het blauw ogen/bruine ogen experiment. De kids waren daar wel toe bereid.

Wat het doet

Het meest interessante dat dit experiment opleverde was inzicht in hoe snel de kinderen hun gedrag aanpasten aan hun nieuw verworven status (blauw én bruin). De bruin-ogigen werden algauw bazig en arrogant en voerden hun opdrachten beter uit. Terwijl de blauw-ogigen onderdanig en stil werden en slechter gingen presteren. Volgens Elliot startte deze gedragsverandering al heel snel (binnen 15 minuten). Grappig was dat toen ze de volgende dag de rollen omdraaiden, de blauw-ogen veel minder hard waren naar de bruin-ogen dan de dag ervoor toen de bruin-ogen de macht hadden. Waaruit je zou kunnen concluderen dat “Walking a mile in someon’s shoes…” je helpt om er anders naar te kijken.

Kijk gewoon

Check hier de beelden uit de jaren ’60. je kunt ook niet kijken natuurlijk, want ignorance is bliss. Maar ik raad het je aan, alleen al omdat je nu hier leest, ik je de link heb gegeven en je dus niet langer kunt claimen dat je niet kón weten.

Hier een kortere versie:

Door de jaren heen is het experiment van Elliot eindeloos herhaald. Je kunt er workshops in volgen, het komt af en toe terug op televisie en ook in Nederland werd het ergens in de jaren ’90 (in elk geval, want dat kan ik me nog herinneren) gedaan met Nederlandse kids. Niet gek, want het is vreselijk krachtig.

Onoverdraagbaar…

Het raakt een conversatie én een gevoel dat ik de laatste weken in gesprekken, chats en FB-fitties probeer uit te leggen. Jawel, naar aanleiding van de zwarte piet discussie, alle dwazen die hun avatar naar Zwarte Piet hebben veranderd (ja jij, ik vind je een dwaas) en iedereen die de petitie tot behoud van het Sinterklaas-feest heeft getekend (dude, niemand wilde het afschaffen…get your facts straight). Het raakt het gevoel dat me niet lúkt uit te leggen. Niet lukt omdat de ervaring bijna niet over te dragen is aan iemand met een totaal ander perspectief op het leven.

Je bent toch anders…tsja

Iemand die niet – wanneer hij een afwijkende mening heeft – terug wordt gewenst naar zijn eigen land. Iemand waartegen niet – nog steeds – wordt gezegd: “Wat spreek je goed Nederlands zeg!” alsof dat daadwerkelijk een compliment is. Iemand die niet structureel te horen krijgt: “Maar jij bent toch geen allochtoon…” alsof het een presentje is. Eentje die je ook nog kan worden afgepakt wanneer het zo uitkomt (wanneer je bijvoorbeeld vindt dat Zwarte piet best kan worden aangepast).

Het blijkt bijna onmogelijk dat uit te leggen. Maar het experiment van Elliot toont aan dat wanneer je het voelt, je het ook kunt begrijpen. Hoe onbegrijpelijk je het voorheen ook vond.

Waar het over gaat: pesten

Haar experiment gaat eigenlijk niet over racisme. Het gaat over pesten, het gaat over afwijkend zijn (in uiterlijk, mening, gedrag) van de dominante groep. Het gaat over hoe machtsverhoudingen en generalisaties van invloed zijn op zelfbeeld en gedrag.

Het gaat niet om racisme. Het gaat over mensen die om wat voor reden dan ook afwijken van de dat wat dominant is: omdat ze homoseksueel zijn, een bril dragen, rood haar hebben, een beugel hebben, een spraakgebrek, een ander kleurtje, ander haar, andere kleding……

Waarbij huidskleur slechts eentje is die gemakkelijk aanwijsbaar is en onmogelijk aan te passen. Je haar kun je verven, je beugel gaat een keer af, je bril kun je vervangen door lenzen, maar je huidskleur blijft een gemakkelijk aanwijsbare afwijking  van de norm. Waarbij ik overigens niet vind dát je als je kunt, je moet aanpassen. Je moet jezelf kunnen zijn in al je volledigheid. Het simpele feit dat je afwijkt van de dominante groep geeft niemand anders het recht om je slecht te behandelen.

But what about the childeren…

Een belangrijke les lijkt mij en eentje die kinderen zouden moeten leren. Eentje die zou kunnen helpen bij het tegengaan van pesten op scholen en – laten we even eerlijk zijn – op de werkplek. Elliots workshop zou onderdeel moeten zijn van het normale curriculum.

Het onderdeel dat empathie leert en kinderen helpt om een volwaardig lid te worden van de maatschappij: een die rekening houdt met anderen, maar zich vooral in kan leven in een ander perspectief. Want dat is wat een maatschappij tot eentje maakt waar het goed toeven is.

Bewust van je perspectief

En dát heb ik erg gemist in de discussies van de afgelopen weken. Los van dat ik de veel van de gesprekken die ik heb gehad niet eens een discussie wil noemen, want dat veronderstelt dat de andere partij ook bereid is om te luisteren en niet alleen om te schreeuwen.

Ik wens je dan ook een Elliot-workshop toe en mezelf ook. Want man, wat is dat gezond. Hier dan ook de BNN-versie. Misschien heb je er wat aan. Misschien moet je het zelf meemaken. Doen zeg ik.

Maar aan BNN in elk geval bedankt. In een storm van zich-niet-uitsprekende mensen (aka politici) en gebrek aan basaal inlevingsvermogen, gecombineerd met oneindig veel diskwalificaties naar iedereen die een andere mening is toegedaan, ben ik blij dat wij lid van jullie zijn….nog steeds!

P.s: het bekende vodje de Telegraaf kondigde het programma van BNN zo aan: “Maken de bruinogigen bezwaar tegen hun superioriteit of bevalt deze machtige positie ze wel?” – want ja, dat was duidelijk het punt ervan. Geen wonder dat mijn katten dát vod in hun bak pertinent weigeren.