Ik ben geen regenworm, maar een mens

Ik groeide op boven een boekenwinkel. Een antiquariaat vol avonturen, verstopt in kaften die vol beloften zaten. Een paradijs voor een kind. Een paradijs voor een volwassene. De winkel heb ik nooit uit kunnen lezen, daarvoor was de toestroom van nieuwe oude boeken, te groot. Maar de sprookjes verslond ik. Want de sprookjes leerden mij hoe de wereld moest zijn. En dat ben ik nooit vergeten.

Kun jij je de lessen nog herinneren die je ouders je leerden toen je klein was?

Niet liegen, wees rechtvaardig, niet stelen, wees lief voor anderen, deel met anderen. Het waren dezelfde lessen die sprookjes ons leerden. Dat nobelheid werd beloond en dat het moeilijk – maar belangrijk – was om de juiste keuzes te maken. Dat de zwerver die je een gulden gaf, best eens een koning kon zijn en dat als je altijd eerlijk was, de blauwe fee je een echte jongen zou maken.

Lessen die ik toen logisch vond. Lessen die ik nog steeds logisch vind. Lessen die ik probeer na te leven. Lessen waarvan ik links en rechts hoor dat ze naïef zijn en beetje dom. Dat het leven geen sprookje is en niet zo zwart/wit. De premisse is dat in het “echte” leven allerlei schakeringen van grijs zijn. Dat er geen absolute waarden zijn. En dat alles relatief is. I call bullshit.

Jawel, het leven zit vol zaken die gevuld zijn met mogelijkheden tot nuance. Die – afhankelijk van het perspectief – zo zijn of net anders, of compleet anders. Maar er is ook een aantal zaken dat helemaal niet zo vatbaar is voor interpretatie en relativering. Het zijn hele simpele dingen en daarmee hele krachtige dingen. Zoals sprookjes hele simpele verhalen zijn en daarmee heel erg krachtig.

Ooit werkte ik bij een bank. Het was voor het eerst dat ik bij een bank werkte en dat was soms even schrikken. Over het algemeen had ik weinig (niks) te maken met de bancaire zaken. Ik werkte op de internetafdeling en knutselde vooral aan de website. Maar op een dag (het was in het laatste jaar dat ik er werkte), hoorde ik over “slapende rekeningen”.

Voor wie het niet weet (en als ik het goed heb onthouden) doen banken dit: je opent een spaarrekening en zet daar wat geld op. Dat doe je omdat de bank in kwestie je een goede rente heeft beloofd. Je spaart en je spaart en na niet al te lang draait de bank je rente terug naar 1% of zoiets onzinnigs. Jij hebt wel wat beters te doen dan al je spaarrekeningen in de gaten houden. Daarbij ga je er vanuit dat je de rente hebt die je toen beloofd was. De bank gaat aan de slag met jouw geld, vangt daar meer rente op dan ze jou geven en verdient op die manier geld. Ondertussen zijn ze de hele tijd bezig om nieuwe mensen, met nieuwe acties binnen te halen en hetzelfde spelletje opnieuw te spelen.

Is het fout? Ja. Het is hopen dat iemand niet oplet, om dan snel de voorwaarden van de afspraak die je met ze had te veranderen. Was het een sprookje, dan zaten de banken niet aan de kant van degene die Lang en Gelukkig zouden gaan leven. Had ik het je uitgelegd toen je 6 was, dan had je meteen geweten dat de bank gestraft zou worden.

Maar toen werd je volwassen. En de kans is heel groot dat je nu zit te denken dat het best meevalt. Dat het de schuld is van degene die niet oplet. Die had niet op die bank moeten vertrouwen. En dat banken toch ook geld moeten verdienen. En dat er niemand echt wordt geschaad. En er wordt ook niet hardop gelogen. Grijs, denk je misschien nu wel. Het is grijs. Maar het is niet grijs. Het weglaten van informatie die voor de ander van belang is, is ook gewoon liegen. Het hopen dat mensen je niet doorhebben wanneer je iets doet waarvan je verwacht dat ze het niet leuk gaan vinden, is niet grijs.

Het verbaast me. Het verbaast me dat we de lessen die we onze volledige jeugd meekrijgen van onze ouders, direct vergeten wanneer we volwassen worden. Het verbaast me nog meer dat ons wordt verteld dát we ze moeten vergeten. Dat het naïef is om ze vast te houden.

Met een collega sprak ik over die slapende rekeningen. Want het zat me totaal niet lekker. En hoewel ik dan in een ander hoekje van de bank werkte, vind ik negeren hetzelfde als meedoen. Die collega was jehova´s getuige. Het was een vrijdagmiddag op een terrasje en ik vroeg aan hem: “Hoe verenig je dat nou met elkaar? Dat je overdag van 9 tot 5 mensen voor de gek probeert te houden. Om dan in het weekend langs de deuren te gaan en het woord van God te verspreiden?” Zijn antwoord was simpel: “Ik vind het ook niet goed, maar dat is werk.” Good luck explaining that to God, dacht ik nog bij mezelf. Al ben ik bang dat die niet bestaat en het daarmee niet zo’n issue gaat zijn.

Ik snap niks van een leven dat zo gecompartimentaliseerd is. Zoals ik hooligans niet snap. Mensen die overdag brave huisvader en projectmedewerker zijn, om in het weekend de stad te slopen. Natuurlijk ben je niet over dezelfde persoon. Maar als de kern(!) van wie je bent en de waarden die erbij horen zo gemakkelijk kunnen veranderen, dan vraag ik me af of je wel helemaal goed bij je paasei bent.

Ik was van plan om een heel mooi artikel te schrijven over de zaken die we van sprookjes (en onze ouders) leren en hoe raar het is dat we die als volwassene loslaten. Dat het geaccepteerd is dat we dat loslaten. Ik was van plan om heel eloquent te beschrijven dat als we die sprookjeswaarden als volwassenen wel vast zouden houden we geen bankencrisis zouden hebben, we elkaar niet zouden kwetsen om er zelf beter van te worden, we elkaar konden vertrouwen, de voedselindustrie ons niet vol zou stoppen met gif en we kippen en andere dieren niet zouden mishandelen, net voordat we ze vermoordden.

Ik wilde dat allemaal heel mooi aan je vertellen. En misschien ook wel dat er wél heel veel nuance in de wereld is, maar dat sommige dingen gewoon heel simpel zijn. En dat je dat dan voelt aan je buik ergens: “Wat ik nu doe is niet goed,” zegt je buik dan (via je hersenen enzo natuurlijk). Ik word er al weken wakker mee en had allemaal mooie metaforen en een prachtig verhaal bedacht.

Maar ik heb er geen zin in eigenlijk. Want het is best simpel. Als geloven in de lessen die je van sprookjes leert naïef is, laat mij dan maar naïef zijn. Niet liegen omdat het je beter uitkomt, moedig zijn en ingrijpen als je onrecht ziet, al is het eng, gul zijn, al heb je zelf weinig, hard werken, want dat wordt beloond (al is het alleen maar omdat je leert), probeer anderen niet te kwetsen.

Zeg ik dat het me allemaal lukt? Nee! Maar als ik er niet naar streef, dan ben ik niet beter dan een regenworm en hoewel ik niks tegen regenwormen heb, ben ik een mens. Een mens dat de capaciteit heeft om te weten, te leren, te snappen en in te leven. En om te oordelen. Dat laatste over mezelf…en ik ben streng.