De afgelopen 20 jaar heb ik honderden gesprekken gehad waarin vrouwen met een vies gezicht claimden: “Ik ben geen… feminist ofzo hoor.” En mannen die met een beschuldigende toon riepen: “Ben je feminist ofzo?”. Alsof het de middeleeuwen was en ik iemand beschuldigde van hekserij of iemand mij beschuldigde van hekserij.

Die middeleeuwen komen – ook in de post-bh-verbrandende-tijd – regelmatig aankloppen. En dat verrast me niks. Want feminisme is als een pleister op een geïnfecteerde wond. Nodig, ja. Maar slechts een tijdelijke oplossing voor een veel diepere, systemische crisis.

Zolang we in een patriarchaat leven, zijn vrouwenrechten geen verworvenheden, maar in bruikleen. Een gunst. En gunsten kunnen weer worden ingetrokken.

Feminisme is niet de laatste, maar de eerste stap

Kijk maar om je heen: abortusrechten? Ter discussie of aan het verdwijnen. Online vrouwenhaat? Explosief gegroeid. Onze politici – wereldwijd – willen dat vrouwen vooral kinderen baren (maar opvallend weinig eraan doen om de omstandigheden zo te verbeteren dat dat aantrekkelijk wordt).

We moeten dan ook stoppen met het feminisme verdedigen tegen mannen die denken dat ze onderdrukt worden omdat ze een keer kritiek krijgen. Of tegen vrouwen die zelf zijn gaan geloven dat hun rechten niet zo relevant zijn. Het is tijd om het te hebben over de stap ná feminisme.

Het einddoel is namelijk niet gelijke rechten in een patriarchaat. Het einddoel is een wereld waarin rechten geen onderhandeling zijn. Maar een logisch resultaat van het systeem. Kortom: een matriarchaat.

Matriarchaat is geen omgekeerd patriarchaat

Nu is de kans aanwezig – en zelfs groot – dat je denkt: maar een matriarchaat is toch net zo erg als het patriarchaat, alleen zijn het dan mannen in de onderdrukte positie?

Nee!

Matriarchale samenlevingen hebben altijd bestaan. De Mosuo in China, de Minangkabau in Indonesië—culturen waarin erfopvolging door de vrouwelijke lijn gaat en vrouwen politieke en economische macht hebben.

En wat blijkt? Deze samenlevingen scoren beter op sociale cohesie, hebben minder geweld en criminaliteit en functioneren duurzamer.

Een matriarchaat is niet hetzelfde als een patriarchaat met andere spelers, het is een volledig ander maatschappijbeeld. En dat is exact waar het misverstand zit.

Op basis van wat we weten over matriarchale gemeenschappen, zijn dit belangrijke voordelen:

Meer gelijkheid en sociale cohesie

In matriarchale samenlevingen gebeurt besluitvorming vaak op basis van consensus. Dat draagt bij aan een sterke sociale cohesie en harmonie binnen de gemeenschap. Geen top-down dictaten, maar gezamenlijke beslissingen.

Gemeenschapszin en samenwerking

Het moederschap staat centraal in matriarchale culturen. Dat zorgt voor een focus op zorg en samenwerking. Kinderen worden collectief opgevoed door de gemeenschap. Daardoor ontstaan sterke gemeenschapsbanden en wordt samenwerking bevorderd. Geen losse eilandjes, maar een samenleving die écht samen functioneert.

Respect voor natuur en duurzaamheid

Matriarchale samenlevingen hebben vaak diep respect voor de natuur en streven naar een harmonieuze relatie met hun omgeving. Dit leidt tot meer duurzame keuzes en een evenwichtige omgang met die natuur. Niet eindeloos uitbuiten, maar vooruitdenken.

Balans

In matriarchale culturen worden zowel de rationele als de emotionele aspecten van het mens-zijn gewaardeerd. Elon Musk mag dan wel denken dat empathie een ziekte is, maar emotie is net zo menselijk (zo niet méér) als ratio. Een gezonde samenleving houdt rekening met beide.

Nu kun je het punt maken dat we (nog) geen volledig matriarchale samenlevingen kennen en zeker niet op grote schaal. En dat we dus niet zeker weten hoe dat uitpakt. Maar laat me je dit vragen: weet je wat we wél zeker weten? Hoe het er nu voorstaat. Hint hint.

Maar… maar, vrouwen hebben toch al rechten?

“Maar we zijn toch al gelijk?” is het favoriete argument van mensen die niet snappen hoe structurele ongelijkheid werkt. Feitelijk dus niet:

• Vrouwen verdienen wereldwijd nog steeds minder dan mannen voor hetzelfde werk.
• Ongeveer 30% van de vrouwen wereldwijd heeft fysiek en/of seksueel geweld ervaren door een intieme partner in hun leven.
• En waar het gaat om seksueel geweld, is meer dan 90% van de daders… man.

Het patriarchaat laat vrouwen net genoeg winnen om hoop te houden, maar nooit genoeg om de macht te kantelen. Het is alsof je een hond een iets langere riem geeft en hem wijsmaakt dat hij vrij is.

Ondanks alles winnen vrouwen – en dat zegt iets

Wat mij overigens eindeloos fascineert, is dat ondanks millennia van onderdrukking van en controle over vrouwen, we op bijna alle fronten mannen aan het inhalen zijn.

• Vrouwen behalen wereldwijd hogere diploma’s dan mannen.
• In opkomende economieën nemen vrouwen steeds vaker de economische macht over.
• Bedrijven met vrouwelijke leiders presteren gemiddeld beter dan die met alleen mannelijke leiders.

Denk daar eens over na. Als vrouwen, ondanks alle obstakels, de maatschappij al domineren in opleidingsniveau, economische groei en sociale cohesie… wat zou er gebeuren als we die obstakels gewoon wegnamen? Zou dat dan niet… uhhhhhh beter werken?

We hebben méér feminisme nodig, niet minder

Wanneer mensen zeggen dat feminisme ‘te ver’ is gegaan, bedoelen ze in de meeste gevallen dat vrouwen niet meer zonder weerwoord kunnen worden gemarginaliseerd. Dat voelt ongemakkelijk voor mensen die gewend waren aan absolute dominantie.

En dit is niet de eerste keer dat feministische vooruitgang wordt getraineerd. Uit onderzoek blijkt dat elke golf van vooruitgang antifeministische reacties oproept. Roe v. Wade werd niet afgeschaft omdat vrouwen ‘te ver’ gingen, maar omdat een bedreigd patriarchaat altijd terugslaat wanneer het terrein verliest.

Het systeem (waaronder het patriarchaat dus) is gestrest. En vecht met man (ha!) en macht tegen het gepercipieerde verlies van controle.

Mannen die nooit eerder een seconde hebben nagedacht over ‘mannenrechten’ schreeuwen nu dat ze het verschrikkelijk zwaar hebben. Niet omdat ze worden onderdrukt, maar omdat ze het nergens op gebaseerde privilege verliezen dat hen controle gaf.

Houd je focus

Laat je daardoor vooral niet afleiden. Het is een standaardonderdeel van de weg naar verandering. Blijf je uitspreken voor vrouwenrechten, maar laat me dit herhalen:

Je rechten binnen het huidige systeem staan altijd onder druk. Wat is gegeven, kan worden afgenomen.

Het doel is niet om iets te krijgen, het doel is om iets te zijn: een mens, met de rechten die daar aangeboren bij horen. Dat vraagt meer dan feminisme. Dat vraagt een verandering van de letterlijke grond waarin je het zaadje plant.

Spoiler alert: het patriarchaat werkt niet

Maar voor nu is feminisme het minimale pad dat we moeten bewandelen. Zolang dat matriarchaat er nog niet is, moeten we roeien met de riemen die we hebben.

Eén ding is in elk geval zeker: het patriarchaat heeft millennia gehad om te bewijzen dat het werkt. En het is gefaald. Hard. Spectaculair. Spectaculairder dan Elon Musk op X.

Tijd om iets te bouwen dat wél werkt.

Foto: Carly Hagins